Zespół Aspergera jest najłagodniejszą formą całościowych zaburzeń rozwoju. Jest on diagnozowany coraz częściej. Z uwagi na trudności w dostosowaniu się do obowiązków szkolnych oraz trudności w funkcjonowaniu w grupie rówieśniczej, dziecko z Zespołem Aspergera może mieć problemy w sferze akceptacji wśród rówieśników.
Co wyróżnia dziecko z Zespołem Aspergera?
– rozwój poznawczy w granicach normy oraz wyższy,
– w zasadzie prawidłowy rozwój mowy,
– zamiłowanie do rytuałów i rutyny,
– ograniczone zachowania i aktywność,
– często występująca niezgrabność ruchowa,
– zaburzony rozwój umiejętności społecznych.
We wcześniejszych okresach życia, kiedy dziecko jest małe i nie oczekuje się wysokich umiejętności społecznych , problemy te mogą być niedostrzegalne. Zazwyczaj rozpoznanie następuje po ukończeniu przez dziecko 5 lat, a często dopiero w wieku 8- 12 lat. U osób z ponadprzeciętną inteligencją objawy mogą zostać dostrzeżone dopiero w wieku dorastania, kiedy ujawnią się bardziej dyskretne kłopoty w funkcjonowaniu społecznym. Dziecko z Zespołem Aspergera może nie sprawiać wrażenia chorego dziecka. Diagnoza może być opóźniona do czasu, gdy problemy w kontaktach z innymi będą bardzo widoczne.
Zachowania dzieci z Zespołem Aspergera interpretowane są często jako przejaw złego zachowania. Często w pierwszej kolejności może być u dziecka diagnozowany zespół nadpobudliwości ruchowej z deficytem uwagi lub zaburzenia zachowania. Jednak jest zasadnicza różnica między dziećmi z zaburzeniami zachowania a dziećmi z Zespołem Aspergera. Te pierwsze znają zasady społeczne , ale łamią je, te drugie maja spore deficyty w sferze rozumienia zasad społecznych, sytuacji społecznych, rozumienia motywów i uczuć innych ludzi.
W młodszym wieku dziecko może nie być zainteresowane nawiązywaniem kontaktów społecznych koleżeńskich lub robić to w sposób nieudolny. Widać u dziecka brak znajomości konwenansów społecznych, tego „co wypada, a co nie wypada robić”,brak wyczucia właściwego dystansu od rozmówcy. W rozmowie dziecko mówiąc o interesującej je sferze, stereotypowo wraca do niej, nie uwzględniając potrzeb drugiej osoby.
„Dzieci z tym zespołem nie uczą się zasad funkcjonowania społecznego spontanicznie, przez obserwację, ale muszą być ich nauczone”.
Problemem może być nadmierna bezpośredniość, prawdomówność, nieuwzględnianie uczuć innych ludzi, kiedy mówią niestosowne komentarze, że koś np. jest stary czy gruby. Nie biorą pod uwagę, że mogą sprawić komuś przykrość. Drobiazgowo trzymają się przepisów i regulaminów.
Nastolatki z Zespołem Aspergera mają trudności w znajdywaniu kolegów i przyjaciół.
Rozwój mowy, który dotyczy pojawienia się pierwszych słów i zdań jest prawidłowy. Słownictwo mimo młodego wieku może być bogate, wzbogacone o naukowe sformułowania. Jednak pojawia się problem z użyciem mowy w celu komunikacji. Występują zakłócenia związane z nieprawidłowa wysokością głosu i intonacja oraz nieprawidłowy akcent i rytm wypowiedzi. Problemem jest również przysłów i przenośni, które są rozumiane zbyt dosłownie. Trudność sprawia rozumienie komunikatu, który ma związek z intonacja głosu oraz rozumienie żartów i ironii. Dziecko z Zespołem Aspergera ma także kłopoty w naprzemienne komunikacji, nie potrafi rozpoznać, kiedy powinno się odezwać, może mówić w trakcie wypowiadania się innych osób, wyrażać się w sposób zbyt formalny i pedantyczny. Nie posługuje się młodzieżowym slangiem, potocznymi określeniami, może poprawiać innych, gdy mówią niegramatycznie.
Większe problemy napotyka się , gdy w rozmowie uczestniczą więcej niż 2 osoby. Najłatwiej jest nawiązać kontakt z dzieckiem w sytuacji „jeden na jeden”. Dziecko może nie posługiwać się gestami, mimika może być sztywna, niedostosowana do sytuacji. Trudności w komunikacji potęguje zaburzone rozumienie komunikacji niewerbalnej, trudność w odczytywaniu postawy ciała, gestów, wyrazu oczu i twarzy, a także niedostosowana komunikacja niewerbalna z ich strony.
Potencjał intelektualny u dzieci z Zespołem Aspergera mieści się w granicach normy lub jest wyższy. Występuje dobra pamięć mechaniczna dotycząca faktów, rozległa wiedza dotycząca interesującej dziecko dziedziny, zdolności do nauk ścisłych. Dziecko może przejawiać różne talenty. Problemem jest sztywność poznawcza, mało podatne na perswazję myślenie.
U większości dzieci z Zespołem Aspergera występują trudności w koordynacji ruchowej, niezgrabność ruchowa, problemy ze sprawnością ruchową.
Dotyczą one:
- zaburzenia równowagi,
- sztywnego sposobu poruszania się,
- zaburzenia rytmu i naśladowania ruchów podczas zabawy,
- obniżonej sprawności manualnej,
- trudności w pisaniu,
- trudności we współpracy w grach zespołowych.
Problemem może być także nauka czynności związanych z samoobsługą, higieną, sprzątaniem, ścielenie łóżka, estetycznym spożywaniem potraw, gdyż nie rozumieją potrzeby ich wykonywania.
U grupy dzieci występuje nadwrażliwość na niektóre bodźce sensoryczne np. na:
- słuchowe,
- wzrokowe,
- dotykowe,
- zapachowe,
- smakowe.
Dzieci mogą na nadmiar bodźców, hałas, migoczące światło lamp jarzeniowych , reagować rozdrażnieniem, zatykać sobie uszy, bronić się przez dotykiem, z niechęcią nosić różne ubrania ze względu na fakturę i metki.
Mogą również odmawiać spożywania niektórych pokarmów, mieć niewielką liczbę tolerowanych potraw.
Ilość bodźców słuchowych i wizualnych postrzegana jako normalna dla innych ludzi, u dziecka z Zespołem Aspergera może być odbierana jako zbyt duża lub zbyt mala, w zależności , czy ma ono przeczulicę czy niedoczulicę w zakresie określonych kanałów sensorycznych.
U wielu dzieci z Zespołem Aspergera wcześniej określono zespół nadpobudliwości ruchowej z deficytem uwagi. Jednak problemy z koncentracja mogą być związane z obsesyjnymi myślami dziecka na interesujący je temat, brakiem motywacji do pracy ze względu na niezrozumienie normy dotyczącej potrzeby wykonywania poleceń nauczyciela. Występują „sztywności” w myśleniu, upór, nieprzyjmowanie argumentów, a także nieakceptowanie zmian.
Sukces edukacyjny ucznia z Zespołem Aspergera zależy od zrozumienia jego problemów przez nauczycieli i wychowawców, od ich wyrozumiałości, tolerancji, akceptacji, że uczeń będzie wymagał większego zaangażowania i wsparcia ze strony nauczycieli. Do wyzwań, przed jakimi stają nauczyciele kształcący ucznia z Zespołem Aspergera należy nie tylko wsparcie go w dydaktycznym procesie nauczania, ale również zadbanie o jego integrację społeczną.
Opracowała na podstawie: „One są wśród nas. Dziecko z autyzmem i Zespołem Aspergera w szkole i przedszkolu”. Informacje dla pedagogów i opiekunów . Gabriela Jagielska ORE Ośrodek Rozwoju Edukacji Warszawa 2010
psycholog Agnieszka Konopska
