mgr Karolina Sandecka
logopeda kliniczny, specjalista neurologopedii
Gruczoł tarczycy jest jednym z największych gruczołów dokrewnych i najlepiej ukrwionych narządów w organizmie człowieka[1]. Hormony produkowane przez tarczyce: trijodotyronina (T3) oraz tyroksyna (T4 -tetrajodotyronina) odgrywają bardzo istotną rolę dla metabolizmu białek, węglowodanów oraz tłuszczów. Wpływają na przemiany energetyczne w organizmie, funkcjonowanie układów krążenia i nerwowego, gospodarkę wodno-elektrolitową. Stanowią ważny czynnik wpływający na prawidłowy rozwój organizmu[2],[3]. Istotna jest również rola kalcytoniny, hormonu produkowanego przez komórki okołopęcherzykowe gruczołu tarczowego, które mają wpływ na gospodarkę wapniowo-fosforową[4].
Dla prawidłowej pracy tarczycy konieczny jest jod, gdyż jego niedobory powodują upośledzenie syntezy hormonów. Jest to pierwiastek egzogenny, co oznacza, że można go dostarczyć jedynie w produktach spożywczych i farmaceutykach[5]. Wnioski członków Polskiej Komisji ds. Zaburzeń Niedoboru Jodu z wyników badań z 1992-1993 r. wskazały na konieczność jodowania produktów spożywczych w celu unikania następstw niedoboru tego pierwiastka. Od 1997 roku istnieje obowiązek jodowania soli kuchennej. Zostało wprowadzone także w ramach profilaktyki jodowanieżywienia wstępnego i następnego dedykowanego noworodkom a także suplementacji kobiet w ciąży i kobiet karmiących[6].
Optymalne funkcjonowanie tarczycy powiązane jest z prawidłową pracą podwzgórza i przysadki mózgowej. Tyreoliberyna (TRH) hormon produkowany przez podwzgórze reguluje poziom hormonu tyreotropowego (TSH) przysadki, ten zaś stymuluje tarczycę do uwalniania głównie tyroksyny i trijodotyroniny[7].
Hormony tarczycy są bardzo istotne dla prawidłowego procesu wzrostu i dojrzewania komórek oraz tkanek w okresie prenatalnym i noworodkowym. Od 20-22 dnia u płodu rozpoczynają się procesy tworzenia gruczołu tarczowego, żeby już w 7 tygodniu życia płodowego gruczoł uzyskał położenie przedtchawicze na szyi. Około 70 dnia rozpoczyna się u płodu tworzenie pęcherzyków tarczycowych[8].
Utrzymanie prawidłowego poziomu hormonów tarczycy jest niezwykle istotne dla rozwoju mózgu dziecka w łonie matki szczególnie między 10-20 tygodniem ciąży. Płód korzysta z tetrajodotyroniny znajdującym się w płynie owodniowym. Szczególnie niekorzystana dla rozwoju psychomotorycznego dziecka jest nieleczona niedoczynność tarczycy u matki przed 17 tygodniem ciąży. Równie niekorzystny wpływ na płód ma nadczynność oraz choroby autoimmunologiczne tarczycy u matki[9].
Już u noworodków można zaobserwować objawy zaburzeń hormonów tarczy. Dla wrodzonej niedoczynności charakterystyczne są np. ospałość, hipotonia, trudności z karmieniem, powiększony język, zaparcia, chrapliwy płacz, przedłużająca się fizjologiczna żółtaczka, przepuklina pępkowa czy suchość skóry. W nabytej niedoczynności tarczycy możemy obserwować m.in. bradykardię, senność, zaparcia, powiększenie tarczycy, bladość oraz szorstkość skóry, nadwagę, opóźniony wzrost, zmęczenie, zwiększone owłosienie ciała, przeważnie opóźnione dojrzewanie płciowe i u kobiet nieregularne cykle miesiączkowe[10]. Objawami mogącymi sugerować nadczynność tarczycy są: wole tarczycowe, tachykardia, nieprawidłowe wartości ciśnienia krwi, zaburzenia pracy serca, wytrzeszcz gałek ocznych, wzmożona ruchliwość, trudności z zasypianiem i snem, koszmary nocne, zmienność nastrojów, nadmierna potliwość, wypadanie włosów, zaczerwienienia skóry, luźne stolce, nieprawidłowości w procesie mineralizacji kości, osłabienie siły mięśniowej, u kobiet późne wystąpienie pierwszej miesiączki i nieregularne cykle[11].
Zaburzenia czynności tarczy negatywnie wpływają na stan zdrowia i samopoczucie dziecka. Niedoczynność tarczycy w okresie prenatalnymi, noworodkowymi i niemowlęcym stanowi jedną przyczyn zaburzeń dojrzewania ośrodkowego układu nerwowego, czego następstwem może być niepełnosprawność fizyczna i intelektualna[12].
Prawidłowo funkcjonująca tarczyca jest bardzo istotna dla rozwijającego się organizmu zarówno w życiu płodowym jak i postnatalnym. Dlatego tak istotne jest, aby kobiety w ciąży pozostawały pod opieką lekarza ginekologa. Równie ważna jest obserwacja rozwoju dziecka i konsultowanie zaobserwowanych nieprawidłowości z lekarzem pediatrą. Wczesne wykrycie i wdrożenie prawidłowego leczenia pozytywnie wpływa na osiąganie przez dziecko kolejnych kamieni milowych w rozwoju.
Bibliografia:
- Beń-Skowronek I., Rozwój dzieci matek z zaburzeniami czynności tarczycy, Endokrynologia Pediatryczna, 2015, 14, 1,50, 53-58.
- Counts D., Varma S.K., Niedoczynność tarczycy u dzieci, Pediatria po dyplomie, 2010,14,2, 34-42.
- Karpińska J., Kryszałowicz B., Franek E., Pierwotne, wtórne i jatrogenne zaburzenia czynności tarczycy, Choroby serca i naczyń, 2007, 4, 1,48-53.
- Lemańska D. Hormon tyreotropowy w badaniu przesiewowym noworodków jako miara środowiskowego niedoboru jodu. Rozorawa habilitacyjna Uniwersytetu Jagiellońskiego, Collegiu Medicum, Wydział Lekarski, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2010.
- Markiewicz K., Pokora-Kałwak D., Noczyńska A., Sapilak B., Choroby tarczycy u dzieci, Lekarz POZ 6/2017, 395-399.
- Pyka B., Zynek-Zieleń I., Kowalska J. i wsp. , Zalecenia dietetyczne dotyczące spożywania jodu- w poszukiwaniu konsensusu między kardiologami a endokrynologami, Folia Cardiologica 2019, 14, 2,
156-160.
- Szlachcic A., Konturek S.J., Fizjologia wydzielania wewnętrznego, w : Konturek fizjologia człowieka. Podręcznik dla studentów medycyny, pod red. T. Brzozowski, Wydawnictwo Edra Urban&Partner, Wrocław 2019, s. 541-588.
- Woźniak M.J., Matyjaszek-Matuszek B., Najczęstsze błędy w diagnostyce i leczeniu chorób tarczycy, Lekarz POZ 5/2022, 331-337.
[1] A. Szlachcic, S.J. Konturek, Fizjologia wydzielania wewnętrznego, w : Konturek Fizjologia człowieka. Podręcznik dla studentów medycyny, pod red. T. Brzozowski, Wydawnictwo Edra Urban&Partner, Wrocław 2019, s. 541-588.
[2] Ibidem.
[3] J. Karpińska, B. Kryszałowicz, E. Franek , Pierwotne, wtórne i jatrogenne zaburzenia czynności tarczycy, Choroby serca i naczyń 2007, 4, 1,48-53.
[4] M.J. Woźniak, B. Matyjaszek-Matuszek, Najczęstsze błędy w diagnostyce i leczeniu chorób tarczycy, Lekarz POZ 5/2022, 331-337.
[5] D. Lemańska, Hormon tyreotropowy w badaniu przesiewowym noworodków jako miara środowiskowego niedoboru jodu. Rozprawa habilitacyjna Uniwersytetu Jagiellońskiego, Collegiu Medicum, Wydział Lekarski, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2010.
[6] B. Pyka, I. Zynek-Zieleń, J. Kowalska i wsp. , Zalecenia dietetyczne dotyczące spożywania jodu- w poszukiwaniu konsensusu między kardiologami a endokrynologami, Folia Cardiologica 2019, 14,2,156-160.
[7] A. Szlachcic, S.J. Konturek, Fizjologia wydzielania wewnętrznego, op. cit.
[8] I. Beń-Skowronek, Rozwój dzieci matek z zaburzeniami czynności tarczycy, Endokrynologia Pediatryczna 2015, 14, 1,50, 53-58.
[9] Ibidem.
[10] D. Counts, S.K. Varma, Niedoczynność tarczycy u dzieci, Pediatria po dyplomie 2010,14,2, 34-42.
[11] K. Markiewicz, D. Pokora-Kałwak , A. Noczyńska, B. Sapilak, Choroby tarczycy u dzieci, Lekarz POZ 6/2017, 395-399.
[12] D. Lemańska, Hormon tyreotropowy w badaniu przesiewowym noworodków op. cit.
