Lateralizacja czyli przewaga stronności w czynnościach ruchowych jest jednym z aspektów ruchowego rozwoju dziecka. Liczne badania wykazały, że dzieci znacznie różnią się od siebie nie tylko stroną, po której zaznacza się przewaga czynnościowa, lecz również tempem oraz siłą procesu lateralizacji.
Największy wpływ na trudności w nauce czytania i pisania mają zaburzenia lateralizacji dotyczące: oburęczności, lewooczności przy praworęczności( tzw. Lateralizacja skrzyżowana) oraz leworęczność.
Każdy z tych rodzajów lateralizacji powoduje odmienne utrudnienia w nauce czytania i pisania.
Oburęczność wiąże się zwykle z opóźnieniem całościowym rozwoju ruchowego ( późne siadanie i chodzenie, brak raczkowania) co powoduje niesprawność, nieprecyzyjność a na dalszym etapie osłabienie tempa i jakości pisania.
Opóźniony proces lateralizacji często wiąże się z zaburzeniami orientacji kierunkowo-przestrzennej. Dziecko, u którego napięcie mięśniowe jest równe po obu stronach ciała, nie czuje różnic między stronami prawą i lewą, nie kojarzy ich również z odpowiednikami pojęciowymi stron. Takie dzieci wymagają wielu ćwiczeń uświadamiających kierunki w przestrzeni ( nie tylko prawa-lewa ale także góra –dół) i na kartce papieru.
Innym przejawem opóźnienia procesu lateralizacji jest obuoczność. Powoduje ona pewne swoiste trudności związane ze zmianą roli wiodącej oka. Efektem dominacji raz jednego raz drugiego oka jest przeskakiwanie z litery na literę w trakcie czytania, zamiana bądź błędne odtwarzanie kolejności liter w wyrazie, opuszczanie całych sylab.
Lewooczność może występować na tle ogólnie lewostronnej lateralizacji dziecka, a może też łączyć się z praworęcznością( przy skrzyżowanej lateralizacji). Następstwem skrzyżowanej dominacji w zakresie oka i reki jest zaburzenie koordynacji wzrokowo-ruchowej. Dezorganizuje ona czynność pisania, powoduje liczne błędy w postaci inwersji dynamicznej i statycznej. Mylenie liter dotyczy przepisywania i odtwarzania z pamięci. Inwersja statyczna dotyczy kierunków góra dół w stosunku do osi poziomej liter np. Mylenie liter: n-u, p-b, inwersja dynamiczna dotyczy osi pionowej np. liter g-p , d-b, często też dochodzi do zmiany kolejności liter w wyrazie i mylenie wyrazów: do –od, kto-kot.
Leworęczność powoduje głównie trudności techniczne w pisaniu. Wywołuje męczliwość wynikającą z nieprawidłowego ułożenia dłoni i nadmiernego napięcia mięśni przedramienia. Czynniki te obniżają tempo pisania i jego poziom graficzny. W drastycznych przypadkach przy udziale innych niekorzystnych uwarunkowań mogą przyczynić się do dysgrafii.
W przypadku silnej lateralizacji lewostronnej obserwujemy czasem tzw. Pismo lustrzane, polegające na zapisie znaków graficznych odpowiadających zwierciadlanemu odbiciu normalnego pisma.
Z leworęcznością wiążą się, obok obiektywnych trudności, jeszcze dodatkowo problemy natury emocjonalnej.
Zaburzony proces lateralizacji należy do tzw. fragmentarycznych deficytów rozwojowych, które obok opóźnień i zakłóceń percepcji wzrokowej i słuchowej mogą być wczesnymi oznakami dysleksji.
mgr Zuzanna Leśniak – Szereniuk