Nauka w szkole w znacznym stopniu opiera się na spostrzeżeniach wzrokowych. Wzrok jest podstawowym zmysłem biorącym udział w procesie edukacyjnym, dostarcza 80 % informacji z otoczenia, umożliwia poznawanie otaczającej rzeczywistości, ułatwia orientację przestrzenną.
Percepcja wzrokowa – jest zdolnością do rozpoznawania, różnicowania i interpretowania bodźców wzrokowych na podstawie własnych doświadczeń zdobytych w procesie uczenia się i dzięki interakcjom ze środowiskiem. Na percepcję składają się:
– pamięć wzrokowa – zdolność do utrwalania i przypominania sobie obrazów i informacji,
-koordynacja wzrokowo-ruchowa – pozwala harmonizować ruchy gałek ocznych z ruchami całego ciała.
Stopień rozwoju percepcji wzrokowej uczniów uważany jest za jeden z najważniejszych czynników wpływających na stopień i szybkość przyswajania przez nich wiedzy, umożliwia dziecku rozwój umiejętności wymaganych w trakcie nauki szkolnej, w tym naukę czytania i pisania oraz wykonywanie zadań arytmetycznych.
Zaburzenie percepcji wzrokowej warunkuje nie tylko poziom czytania i pisania, ale wpływa też na ogólny rozwój czynności motorycznych i sferę emocjonalną ucznia. Percepcja wzrokowo-ruchowa może zostać zaburzona z różnych powodów. Percepcja wzrokowa nie jest bowiem wyłącznie zdolnością do dokładnego spostrzegania. Wrażenie wzrokowe powstaje na siatkówce, ale rozpoznanie i interpretacje tego, co się spostrzega, dokonuje się w mózgu. Jednym z powodów zaburzenia percepcji wzrokowej są min. zaburzenia widzenia.
Wiele czynników wpływa na prawidłowe funkcjonowanie układu wzrokowego, do podstawowych należą min:
- ostrość wzroku
- akomodacja
- konwergencja
- fiksacja
- stan widzenia obuocznego
- sprawność motoryczna oka
- prawidłowe przetwarzanie informacji w korze mózgowej
Zespół specyficznych trudności w nauce pisania i czytania, objawiających się jak dysleksja, a wynikających z zaburzeń widzenia, takich jak nieprawidłowa akomodacja oka i zaburzone widzenie obuoczne (nieprawidłowa konwergencja) oraz nieprawidłowo korygowane wady wzroku został nazwany optodysleksją.
Konwergencja to inaczej zdolność oczu do śledzenia obserwowanego przedmiotu poprzez zmianę położenia gałek ocznych; dzięki temu zjawisku człowiek może określać swoją odległość od przedmiotu.
Dzieci, u których podejrzewamy dysleksję zawsze trzeba przebadać pod kątem zaburzeń widzenia obuocznego, zaburzeń akomodacji czy wady wzroku. Bardzo często zdarza się, że subiektywnie dziecko nie zgłasza żadnych objawów wzrokowych, rodzice nie widzą „zeza” ani mrużenia oczu, a jednak występują bardzo konkretne nieprawidłowości w widzeniu dziecka, które ustępują po skorygowaniu okularami, wyćwiczeniu lub jednym i drugim.
Ćwiczenia wzrokowe – terapia wzrokowa to profesjonalne ćwiczenia przepisywane przez optometrystów, dzięki którym możliwe jest usprawnienie i leczenie zaburzeń akomodacji oraz widzenia obuocznego. Przez odpowiednio dobrane ćwiczenia możliwe jest przywrócenie wielu nieprawidłowo rozwiniętych lub utraconych funkcji wzrokowych. Terapie wzrokowe mają największą skuteczność u dzieci i młodzieży, mniejszą u osób dorosłych, ponieważ z wiekiem spada neuroplastyczność mózgu człowieka i trudniej wyćwiczyć istniejące, nieprawidłowe funkcje.
Optodysleksja – objawy
Objawy optodysleksji i zaburzeń akomodacji oka są tożsame z objawami dysleksji:
Zaburzenia podczas pisania:
- trudności z utrzymaniem pisma w liniaturze zeszytu,
- trudności w przepisywaniu,
- trudności w pisaniu ze słuchu,
- mylenie liter b-p, d-b, d-g, u-n, m-w, n-w (inwersja statyczna) s-z, dz-c, sz-s, o-a, ł-l, ę-e,
- trudności w pisaniu wyrazów ze zmiękczeniami, dwuznakami, głoskami tracącymi dźwięczność,
- opuszczanie drobnych elementów liter, gubienie liter, opuszczanie końcówek i cząstek wyrazów,
- błędy ortograficzne wynikające ze słabszej pamięci wzrokowej,
- zniekształcanie graficznej strony pisma,
- wolne tempo pisania,
- trudności w różnicowaniu wyrazów podobnie brzmiących (np. bułka – półka); -złe rozmieszczenie pracy pisemnej w przestrzeni;
Zaburzenia podczas czytania:
- wolne tempo, niepewne, „wymęczone”,
- błędy w czytaniu: zamiana liter, opuszczanie liter, zamiana brzmienia, nieprawidłowe,
odczytywanie całych wyrazów,
- trudności we właściwej intonacji czytanej treści – zbytnia koncentracja na technice obniża rozumienie czytanej treści,
- rozpoznawanie napisów po cechach przypadkowych – zgadywanie,
- opuszczanie linii lub odczytanie jej ponownie, gubienie miejsca czytania,
- opuszczanie całego wiersza,
- zmiana kolejności liter i wyrazów,
- przestawianie liter w wyrazie, co zmienia jego sens,
- niechęć do czytania, zwłaszcza głośnego,
- trudności w dzieleniu dłuższych wyrazów na sylaby i syntezie sylab,
- trudności w wyszukaniu najistotniejszej myśli w tekście.
Przyczyny zaburzeń akomodacji i widzenia obuocznego:
- nadmierna ilość działań wymagających pracy z bliska
- stresy, napięcia
- niewłaściwa higiena życia
Optodysleksja – co robić, gdy zauważymy u dziecka część objawów?
Jeżeli u dziecka zauważamy szczególną niechęć do kolorowania, wyjeżdżanie za linie, nie „trzymanie” linii podczas rysowania szlaczków, mylenie liter przy próbie uczenia się, szybką rezygnację z nauki czytania lub pisania to porozmawiajmy z opiekunem przedszkolnym dziecka lub nauczycielem czy ma on podobne obserwacje. Można skorzystać z porady psychologa i przede wszystkim należy iść z dzieckiem do specjalisty (najczęściej jest to optometrysta, rzadziej okulista) zajmującego się zaburzeniami widzenia obuocznego i akomodacji, który sprawdzi wszystkie parametry widzenia i potwierdzi lub nie problemy wzrokowe dziecka, wskazując na rozwiązanie.
Zaburzeniami widzenia obuocznego i akomodacji oraz terapią wzrokową najczęściej zajmują się optometryści.
Kim jest optometrysta?
Optometrysta to osoba zajmująca się korekcją wad wzroku (krótkowzroczność, nadwzroczność, astygmatyzm, prezbiopia), diagnozuje zaburzenia widzenia obuocznego (zez, heteroforia – zez ukryty) oraz akomodacji i prowadzi terapię widzenia.
Oprac. H. Harasimiuk
Bibliografia:
R. Arnheim, Sztuka i percepcja wzrokowa. Psychologia twórczego oka, przekł. J. Mach, Warszawa 1978.
M. Malinowska, Rozwój percepcji wzrokowej i aktywności plastycznej dzieci w wieku przedszkolnym, „Nauczyciel i Szkoła” 2011, nr 2 (50), 145–156.
L. Utrat-Milecka, Zaburzenia percepcji wzrokowej. Ogólne informacje, [w:] Terapia pedagogiczna uczniów ze specyficznymi trudnościami w uczeniu się. Szkoła podstawowa.
“Dyslekcja rozwojowa – fakt i tajemnica w diagnostyce psychologiczno-pedagogicznej”
pod redakcją naukową s. Marii Bogumiły Pecyna”, Opole, 2011;
A.Rudzińska-Rogoży, Wspomaganie rozwoju dziecka z ryzyka dysleksji, Kraków 2012,